مقاله چاپ شده در مجله رسمی انجمن ام اس ایران - شماره 84

مقدمه

به عدم توانایی در خم کردن مچ پا و بالا آوردن پا به صورت اختیاری در هنگام راه رفتن فوت دراپ گفته می­شود. فوت دراپ باعث تغییر الگوی راه رفتن می­گردد، به گونه ای که بیمار برای جلوگیری از گیر کردن انگشتان پا به زمین و زمین خوردن، در فاز گام برداشتن زانوی خود را بیش از حد بالا برده و در فاز گام نهادن، پا را به زمین می­کوبد. بیمارانی که قادر به بالا آوردن زانو نیستند برای خنثی کردن اثر فوت دراپ یا به صورت دایره وار قدم بر میدارند و یا از لگن برای بالا بردن کل پا استفاده می­کنند. تغییرات در الگوی راه رفتن به دلیل فوت دراپ باعث کاهش امنیت و راندمان قدمها، صرف انرژی زیاد برای راه رفتن، افزایش خطر زمین خوردن شده و به تدریج باعث کاهش تحرک و زمین­گیر شدن بیمار می­شود.

دلایل ایجاد فوت دراپ

فوت دراپ معمولا با اسیب دیدن بخشی از سیستم عصبی که وظیفه بالا آوردن پا را بر عهده دارد، به وجود می آید. علت ایجاد فوت دراپ می­تواند اختلال در سیستم عصبی مرکزی و یا محیطی بوده و در بیمارانی با عارضه های مختلفی از جمله سکته مغزی، ام اس(MS)، ضربه مغزی(TBI)، آسیب نخاعی(SCI)، فلج مغزی(CP) و نوروپاتی محیطی شایع می­باشد.

درمان فوت دراپ

درمان سنتی فوت دراپ ناشی از تمام عوامل فوق، استفاده از اورتوز مخصوص مچ پا یا اصطلاحاAnkle Foot Orthosis (AFO) می­باشد. AFO معمولا از پلاستیک ساخته شده و کف پا و پشت ساق پا را در بر گرفته و به صورت غیر فعال به بالا آمدن پا کمک می­کند. AFO ها ساده، نسبتا ارزان قیمت و در دسترس می­باشند ولی معایب و محدودیت هایی دارند. چون بالا آمدن پا توسط AFO به صورت غیر فعال انجام می­شود(عضلات پای بیمار در این بالا آمدن نقشی ندارند)، محدوده حرکتی مچ پا کاهش یافته و کمکی به حفظ و یا تقویت عضلات بالا آورنده پا نمی­شود. به علاوه، AFO ها معمولا حجیم و سنگین بوده، پوشیدن آنها سخت است و استفاده روزمره از انها علاوه بر راحت نبودن باعث آسیب به بافت پا در ناحیه اتصال و اعمال فشار می­گردد. AFO بیشتر برای بیماران فوت دراپ ناشی از درگیری اعصاب محیطی کاربرد دارد و برای بسیاری از بیماران فوت دراپ به علل مرکزی به حدی ناخوشایند است که ترجیح می­دهند از آن استفاده نکنند، لذا تحقیقات گسترده ای برای یافتن یک راه حل بهتر جهت درمان و کمک به حل مشکل افراد دارای فوت دراپ انجام شد.

یکی از موثر ترین مفید ترین درمانها برای فوت دراپ استفاده از تحریکات الکتریکی فانکشنال Functional Electrical Stimulation (FES)  می باشد.

FES یک روش مدرن برای درمان فوت دراپ می­باشد. در این روش از یک جریان الکتریکی ضعیف جهت تحریک اعصاب حرکتی محیطی، ایجاد انقباض عضلانی به صورت فعال و در نتیجه ایجاد حرکات فانکشنال استفاده می­شود. استفاده از FES در افراد دارای فوت دراپ باعث تحریک عصب پرونئال و بالا آمدن پا به صورت فعال و با استفاده از عضلات بیمار در زمان مناسب در هنگام راه رفتن می­گردد.

به دلیل فعال بودن انقباضات عضلانی، FES به جلوگیری از آتروفی عضلانی و جلوگیری از کاهش دامنه حرکتی پا کمک می­کند . همچنین حرکت مفاصل با انقباضات عضلانی فعال باعث تحریک دوک ماهیچه، اندام وتری گلژی و حس عمقی مفصل شده و باعث افزایش آگاهی حسی و دادن وروری به سیستم اعصاب مرکزی می­گردد.  این ورودی حسی باعث بهبود ورودی حرکتی، شامل کیفیت و کنترل الگو های حرکتی، درجه فعالیت رفلکسی و تونوس ماهیچه ای می­گردد. حرکت تکراری فعالی که بوسیله FES برای کمک به راه رفتن ایجاد می­شود همچنین به یادگیری حرکتی و تغییرات نوروپلاستیسیتی در سیستم اعصاب مرکزی کمک می­کند. با ایجاد و بهبود حرکت فعال عضلات در افراد دارای فوت دراپ، FES در طولانی مدت باعث بهبود در کنترل حرکتی، بالانس فعالیت عضلانی و کیفیت و بازدهی راه رفتن می­شود.

چه کسانی می­توانند از دستگاه FES استفاده کنند؟

FES می­تواند برای درمان فوت دراپ بیمارانی که دارای آسیب در سیستم اعصاب مرکزی هستند ولی اعصاب محیطی، اتصال عصب عضله و عضلات سالم دارند استفاده شود.

با توجه به مطالب فوق FES می­تواند برای درمان فوت دراپ به دلایل زیر استفاده شود:

• سکته مغزی
• ام اس(MS)
• ضربه مغزی(TBI)
• آسیب نخاعی ناقص(SCI)
• فلج مغزی(CP)
• برخی بیماری هایی با شیوع کمتر و مکانیزم آسیب عصبی مشابه

انواع دستگاههای FES

دستگاههای FES از مکانیزمهای مختلفی برای تشخیص زمان تحریک عصب پرونئال و بالا بردن مچ پا در بیمار استفاده می کنند. اکثر این دستگاهها برای زمانبندی اعمال تحریک از سنسور کف پا استفاده می­کنند. از آنجایی که سنسور کف پا هر زمان پاشنه از زمین بلند شود جریان اعمال می­کند، ممکن است در زمانی که پاشنه پای بیمار از زمین بلند شده و هنوز پنجه بر روی زمین است تحریک صورت گرفته و این امر باعث تشویق بیمار به راه رفتن بی بازده و با الگوی اشتباه مانند راه رفتن بریده بریده، قدم برداشتن به صورت دایره ای، ضربه ای و یا بلند کردن لگن می شود. دستگاههای FES پیشرفته با استفاده از حسگرهای حرکتی زمان انقباض عضلات را تنظیم می­کند و باعث می­شود اصلاح الگوی راه رفتن به بهترین و طبیعی ترین نحو انجام گیرد.

محققین ایرانی اخیرا موفق به ساخت یکی از پیشرفته ترین انواع FES در داخل کشور شده اند. در بررسی ها و تست های انجام شده بر روی این دستگاه، کارایی آن را در حد نمونه های مشابه آمریکایی می باشد. این دستگاه تنها زمانی جریان تحریک را برای عمل بالا آوردن مچ پا به عصب پرونئال اعمال می­کند که بیمار پای خود را به صورت مستقیم و در صفحه ساژیتال به جلو حرکت دهد. حسگرهای پیشرفته این دستگاه ایرانی نه تنها با بهینه سازی زمان اعمال تحریک در حین راه رفتن، بلکه با کمک کردن به بیمار برای کاهش دادن حرکت های جبرانی و جانبی و افزایش کنترل حرکتی در لگن و زانو به قدم برداشتن عادی بیمار کمک می­کند. تمامی عوامل  فوق باعث می­شوند فرد دارای فوت دراپ با سرعت و امنیت بیشتر و صرف انرژی کمتر قدم بردارد.

سخن آخر

از آنجایی که نصب و تنظیم دستگاههای FES نیاز به حضور فیزیکی بیمار برای مدت چند روز در کلینیک ارائه دهنده دستگاه دارد، به دلیل قیمت بسیار بالای دستگاههای خارجی و هزینه های بالای سفر، بسیاری از بیماران ایرانی را از استفاده از این تکنولوژی محروم بودند و اکنون این تکنولوژی بومی سازی شده می­توانند باعث بهبود کارایی و کیفیت زندگی این بیماران گردد.

 دستگاهFES  ساخت ایران(دستگاه تیوان T102 )، کوچک و سبک بوده و به راحتی و با کمک یک دست بوسیله کاف مخصوص بر روی پا و زیر زانو بسته می­شود و برای عملکرد به هیچ دستگاه یا بخش دیگری نیاز ندارد. این دستگاه بهترین و کارامد ترین روش برای بهبود نحوه و کارایی راه رفتن در افراد دارای فوت دراپ بوده و امکان قدم برداشتن سریع، صحیح و ایمن در شرایط مختلف را برای آنها فراهم می­کند.