تکنولوژی FES چیست و چه کاربردی دارد؟
تکنولوژی تحریک الکتریکی یا همان FES امروزه می‌تواند همراه با یک برنامه توانبخشی مناسب، بهترین رویکرد توانبخشی در بیماران را داشته باشد. FES با استفاده از پالس‌های الکتریکی که ایجاد می‌کند می‌تواند عملکرد ماهیچه را تصحیح کند.
تحریک الکتریکی کاربردی (FES) درمانی است که در آن بارهای الکتریکی کوچک به ماهیچه‌ای وارد می‌شود که به خاطر آسیب به مغز یا نخاع، فلج یا تضعیف شده است. بار الکتریکی عضله را تحریک می‌کند تا حرکت معمول خود را انجام دهد. در ام اس عمدتا برای درمان افتادگی پا استفاده می‌شود، که در آن اختلالات در مسیرهای عصبی بین پا و مغز به این منجر می‌شود که پای شما نتواند به زاویه صحیح هنگام راه رفتن دست یابد.
FES برای اولین بار در دهه ۱۹۶۰ در ایالات‌متحده ایجاد شد، و در ابتدا در بیماران مبتلا به سکته مغزی مورد آزمایش قرار گرفت. اگرچه نتایج اولیه امیدوار کننده بودند، اما FES به طور معمول تا مدت‌ها بعد به عنوان درمان بالینی مورد استفاده قرار نگرفت، چون بیشتر به عنوان یک درمان تجربی دیده می‌شد. تحقیق در مورد استفاده از آن در سکته مغزی، هم برای افتادگی پا و هم برای کمک به حرکات انگشتان، اولین بار در اواخر دهه ۱۹۷۰ منتشر شد. تکنولوژی FES برای اولین بار توسط لیبرسون و همکارانش پیشنهاد شد. این روش در ابتدا الکتروتراپی عملکردی نامیده می‌شد اما بعدا تحریک الکتریکی کاربردی یا FES نامیده شد که امروزه به عنوان یک روش توانبخشی استفاده می‌شود. درمان FES همراه با یک برنامه توانبخشی مرسوم (فیزیوتراپی یا کاردرمانی) در حال حاضر بهترین رویکرد در توانبخشی بیماران است.
یک دستگاه FES شامل یک سیستم کنترل، به اندازه یک بسته کارت، با یک باتری و الکترود است. جهت رفع عارضه‌ی افتادگی پا، دستگاه معمولا در یک کاف زیر زانو بسته می‌شود. این محل جایی است که الکترودها می‌توانند عصب وارد شده به ماهیچه را که به طور معمول جلوی پای شما را بلند می‌کند، تحریک کنند. این عصب با نام عصب پرونئال مشترک یا عضله تیبیالیس قدامی (Tibialis anterior) شناخته می‌شود.
این اعمال تحریک به صورت خودکار به طور همزمان با خم شدن پا در طول فاز نوسان (swing) چرخه راه رفتن، فعال می‌شود و در نتیجه میزان خم شدن زانو را در طول این فاز، در مقایسه با راه رفتن بدون FES، کاهش می‌دهد. یعنی در حین راه رفتن، وقتی پای شما در شرف بالا رفتن است، دستگاه FES، عصب را تحریک می‌کند و پا را بالا می‌برد و زمانی که پا دوباره به زمین می‌رسد، تحریک متوقف می‌شود.
دستگاه‌های توانبخشی مبتنی بر FES، به متخصص بالینی اجازه می‌دهند که آستانه‌ها و پارامترهای زمان‌بندی تحریک را برای هر فرد به صورت اختصاصی تنظیم نماید. برخی از دستگاه‌های FES یک سنسور دارند که در منطقه پاشنه پا بسته می‌شود، تا به زمان‌بندی اعمال سیگنال کمک کند، اما این روش در دستگاه‌های مدرن وجود ندارد، یعنی می‌توان دستگاه‌های FES جدید را با پاهای برهنه و یا صندل استفاده نمود.
اگر به دلیل ابتلا به عارضه‌ی افتادگی پا، در راه رفتن مشکل دارید، می توانید از FES بهره‌مند شوید. با این حال، همانطور که FES اعصاب موجود در پاها را تحریک می‌کند، مهم است که مسیرهای عصبی شما بین نخاع و ماهیچه‌ها آسیب ندیده باشند. در واقع برای اینکه این درمان برای شما مناسب باشد باید بتوانید راه بروید، حتی اگر این راه رفتن فقط چند متر و با کمک عصای زیر بغلی و یا عصای معمولی باشد.
معمولا یک ارزیابی اولیه خواهید داشت که حدود یک ساعت طول می‌کشد تا ببینید آیا این درمان برای شما مناسب می‌باشد و آیا پای شما به تحریک FES پاسخ می‌دهد. اگر تحریک بر روی پای شما پاسخ دهد، می‌توانید روند درمان را آغاز کنید. یک کارشناس، دستگاه را برای شما تنظیم خواهد کرد و به شما یاد خواهد داد که چگونه از آن استفاده نمایید. در ابتدا ممکن است قرار دادن پدها بر روی دستگاه، دشوار و وقت‌گیر باشد، اما این کار با تمرین آسان‌تر می‌شود.
ممکن است شما نیاز به تنظیم مجدد موقعیت الکترودها و قدرت تحریک الکتریکی داشته باشید. این فاکتورها می‌توانند زمانی که ماهیچه‌های شما قوی می‌شوند و اعصاب شما به سطح تحریک عادت می‌کنند، تغییر کنند.
تحقیق و تجربه نشان داده است که درمان با FES یک الگوی راه رفتن طبیعی‌تر را ایجاد می‌کند که افراد را قادر می‌سازد تا سریع‌تر، بیشتر و با تقلا و تلاش کمتری راه بروند. همچنین می‌تواند به ایجاد اعتماد به نفس در راه رفتن و افزایش استقلال و کاهش خطر لغزش و افتادن نیز کمک کند.
علاوه بر این، درمان FES برای افتادگی پا می‌تواند در توانبخشی، تکمیل تکنیک‌های فیزیوتراپی (اغلب برای کمک به حرکات ماهیچه‌هایی که ضعیف شده‌اند) نیز به کار رود. این کار به شما این امکان را می‌دهد که دامنه و قدرت حرکت خود را افزایش دهید. هم چنین این کار ممکن است به کاهش اسپاستیسیتی و گاهی اوقات کاهش تورم (بسته به علت عارضه) کمک کند.
لیندزی، فیزیوتراپ کلینیک PhysioFunction کشور امریکا:
FES واقعا می‌تواند دری جدید را در دنیای افراد باز کند. ما به معنای واقعی کلمه می‌توانیم کسی را داشته باشیم که با یک عصا به کلینیک ما بیاید و بدون نیاز به آن خارج شود، بنابراین می‌دانیم که این کار می‌تواند فواید زیادی برای برخی از افراد مبتلا به ام اس داشته باشد.
تحریک الکتریکی باعث ایجاد یک حس سوزن سوزن مورمورکننده و یا احساس گزش بر روی پوست می‌شود که بیشتر شبیه به یک دستگاه TENS است. اطمینان از این که الکترودها در موقعیت‌های صحیح قرار دارند، می‌تواند به کاهش برخی از این احساسات کمک کند. اغلب افراد با حس گزش مشکلی ندارند، اما این امر ممکن است برای برخی دیگر ناخوشایند باشد.
ممکن است عادت کردن به تحریک الکتریکی کمی طول بکشد و یا لازم باشد فیزیوتراپیست به شما کمک کند تا راه رفتن صحیح را از نو یاد بگیرید، چون دیگر نیازی به عادات قدیمی که به شما کمک می‌کردند تا افتادگی پای خود را مدیریت کنید، نیست. زمانی که یاد می‌گیرید از ماهیچه‌های مختلف برای راه رفتن استفاده کنید، ممکن است در پاها، باسن و یا تنه خود کمی درد داشته باشید.
گاهی اوقات افراد متوجه می‌شوند که تحریک الکتریکی و یا الکترودها باعث حساسیت پوست آن‌ها می‌شود. استفاده از الکترود هیپوآلرژی و یا درخواست از کارشناسان در مورد تغییر پارامترهای تحریک، می‌تواند این مشکلات را حل کند.
برای دسترسی به دستگاه‌های FES بهتر است توسط پزشک عمومی، پرستار ام اس یا متخصص مغز و اعصاب ارجاع داده شوید. همچنین می‌توانید مراجعه به یک کلینیک خصوصی را انتخاب کرده، که در آن دستگاه محرک الکتریکی را به طور مستقیم ارزیابی و خریداری کنید.
ارائه دهندگان
- شرکت بایونس (Bioness) دستگاه‌های L۱۰۰ Go و L۳۰۰ Go FES را تامین می‌کند.
- شرکت نوروترونیک (Neurotroniks) دستگاه WalkAide را ارائه می‌کند.
- شرکت دانش بنیان تیوان دستگاه T-102 را جهت اصلاح الگوی راه رفتن بیماران دارای عارضه افتادگی پا و اسپاستیسیتی طراحی و ساخته است. این دستگاه بر اساس تکنیک‌های روز مهندسی و علم پزشکی و با بهره‌گیری از تکنولوژی FES، توسط کشور ایران تولید شده است.
انجمن MS Trust بودجه دو آزمایش تحقیقاتی را تامین کرده است. تحقیق اول تاثیر FES را بر پیاده‌روی و کیفیت زندگی بررسی می کند. این تحقیق نشان داد که FES در بهبود راه رفتن مخصوصا افزایش مسافت، موثر است. با این حال، ورزش کردن به تنهایی نیز تفاوت قابل توجهی در راه رفتن ایجاد کرد و نتیجه گرفته شد که ترکیب این درمان‌ها ممکن است ابزار موثرتری برای بهبود راه رفتن باشد.
مطالعه دوم شامل ۶۴ نفر با ام اس پیشرونده ثانویه بود که به دو گروه استفاده از FES و گروه استفاده از تمرینات فیزیوتراپی تقسیم شدند. گروه FES نتایج بهتری را در مقیاس Canadian Occupational Performance داشتند (مقیاسی که میزان عملکرد خوب افراد در فعالیت‌های روزمره زندگی را اندازه‌گیری می‌کند). در طول مطالعه ۱۸ هفته‌ای، گروه FES نیز در مقایسه با گروه ورزش، افتادن‌های کمتری را تجربه کردند.
منبع: Nationalmssociety.com